رصد آسمان و کیهان با رصدخانه خیام در تهران/ ثبت روزانه تصاویر خورشید با خیام

به گزارش خبرنگار فضا و نجوم ، "رصدخانه خیام" زیر نظر سازمان فضایی ایران با هدف ترویج، عمومی سازی و آموزش علم نجوم، پژوهش در زمینه اخترشناسی و کمک به پیشرفت علم اخترشناسی در سال 1390 بنا شد.

با توجه به این اهداف، امکاناتی فراهم شده که افراد در رده های سنی و تحصیلی مختلف ضمن آشنایی با مفاهیم پایه ای نجوم قادرند به انجام فعالیت های آموزشی و پژوهشی در این مرکز بپردازند.

رصدخانه در جنوب غربی تهران و در اراضی مرکز ماهدشت واقع در کرج و در موقعیتی به طول جغرافیایی ˝8.58 ´47 °50 شرقی و عرض جغرافیایی ˝47.34 ´45 °35 شمالی با ارتفاع 1198 متر از سطح دریا قرار دارد.

تلسکوپ اصلی رصدخانه، اشمیت کاسگرین 16 اینچ مدل LX200 Meade با سامانه جستجوگر خودکار است که قابلیت اتصال به کامپیوتر، تصویربرداری و عکسبرداری با CCD پیشرفته نجومی را داراست، این تلسکوپ بر روی مقر استوایی مدل Paramount ME استوار است.

ساختمان رصدخانه

رصدخانه خیام بر فراز یک بنای هشت ضلعی دو طبقه به ارتفاع 11 متر از سطح زمین قرار گرفته است. قطر گنبد رصدخانه 4 متر است که بر پایه هشت ستون فولادی استقرار یافته است. برای به حداقل رساندن لرزش ها و جلوگیری از انتقال ارتعاشات به تلسکوپ، پایه اصلی نگهدارنده تلسکوپ به صورت بتنی و مستقل از سازه های رصدخانه ساخته شده است.

بنا و گنبد رصدخانه خیام، یک سازه مکاترونیکی با قابلیت اتصال به کامپیوتر و کنترل از راه دور است. این ویژگی باعث افزایش بازده عملیاتی رصدخانه می شود. گنبد جدید رصدخانه از طریق اتصال به سامانه هواشناسی مستقر در محل رصدخانه عملکرد رصدخانه را براساس وضعیت و سرعت باد و بارش باران کنترل می کند. در نتیجه تجهیزات مستقر در رصدخانه در برابر تغییرات پارامترهای محیطی رصدخانه ایمن خواهند ماند.

از جمله سایر تجهیزات موجود در رصدخانه می توان به موارد ذیل اشاره کرد؛

یک دستگاه تلسکوپ 16 اینچ دابسونیSkyWatcher

یک دستگاه تلسکوپ 6 اینچ نیوتنی SkyWatcher

یک دستگاه تلسکوپ خورشیدی 90 میلیمتر مدل Coronado Solarmax II

یک دستگاه تلسکوپ شکستی آپوکروماتیک 120 میلیمتر SkyWatcher

یک دستگاه تلسکوپ شکستی آکروماتیک 80 میلیمتر SkyWatcher

دو دستگاه دوربین دوچشمی 80×20 و 100×25 مدل NightSky

یک دستگاه دوربین سی سی دی عکسبرداری SBIG STL-11000CM

یک دستگاه دوربین سی سی دی ویدیویی Astrovid Stellacam 3

یک دستگاه دوربین عکاسی Canon مدل 5D Mark II

فیلترهای ماه، خورشید و سحابی

فیلتر علمی 50 میلیمتری UBVRI johnson

دستگاه Camera change

کتاب ها و مجلات نجومی و اطلس آسمان

امکان بازدید و رزرو رصدخانه برای انجام فعالیت های پژوهشی وجود دارد.

نورسنجی و اخترسنجی

از جمله خدمات تخصصی و منحصر به فرد رصدخانه خیام، ارائه امکانات نورسنجی و اخترسنجی اجرام سماوی است. منجمان از طریق نورسنجی ستارگان آسمان و اجرام سماوی به اطلاعات ارزشمندی از تحولات این اجرام و شناخت جهان هستی دست می یابند.

تاکنون ده ها نورسنجی از ستارگان متغیر، خوشه های ستاره ای و ستارگان میزبان سیارات فراخورشیدی به سفارش محققان ایرانی در رصدخانه صورت گرفته و نتایج آن در قالب پایان نامه و مقالات معتبر علمی منتشر شده است. رصد اولین سیاره فراخورشیدی در ایران، از رصدخانه خیام صورت گرفته است که نمودار تغییرات قدر ستاره میزبان این سیاره در خلال نورسنجی در ذیل متن مشاهده می شود.

تصویربرداری از خورشید

یکی از فعالیت های رصدخانه خیام، ثبت روزانه تصاویر خورشید است. این تصاویر علاوه بر انتشار عمومی، در راستای تحقیقات مربوط به فیزیک خورشید، اقلیم فضایی و پایش وضعیت تغییرات لایه های جو زمین در اختیار محققان قرار می گیرند. آرشیو این تصاویر در بخش تصاویر خورشید از نگارخانه در پرتال نجوم و اکتشافات فضایی سازمان فضایی ایران در دسترس است.

مرکز کنترل رصدخانه های سازمان فضایی ایران

سازمان فضایی ایران با در اختیار داشتن دو رصدخانه فعال، سهم بسزایی در حوزه نجوم رصدی و پایش فضایی در کشور دارد. مدیریت یکپارچه دو رصدخانه خیام و اپسوس به ویژه در زمان هایی که رصدهای همزمان در هر دو رصدخانه برگزار می شود، امری ضروری است.

مرکز کنترل رصدخانه های سازمان فضایی ایران با هدف مدیریت و کنترل یکپارچه و متمرکز رصدخانه های سازمان در سال 1400 و در قالب پروژه اصلاح و به روزرسانی زیرساخت های نجوم و اکتشافات فضایی مورد بهره برداری قرار گرفت.

این مرکز از طریق زیرساخت ارتباطی پرسرعت با رصدخانه های سازمان فضایی ایران و با بهره گیری از قابلیت کنترل از راه دور تجهیزات رصدی و گنبدی این رصدخانه ها، قابلیت کنترل کنترل همزمان هر دو رصدخانه را برای منجمان فراهم می کند.

مرکز کنترل رصدخانه ها با ایجاد فضای استاندارد فعالیت نیروی انسانی، امکان داده گیری از رصدخانه های سازمان فضایی ایران در فصول متفاوت آب و هوایی را فراهم می کند و باعث افزایش بازده کارشناسان رصدخانه ها در زمان رصد خواهد شد.

از ویژگی های این مرکز، ارتباط آن با سایر بخش های عملیاتی سازمان فضایی ایران همچون مرکز ملی مدیریت داده و خدمات فضایی و مرکز کنترل مأموریت ماهواره های بومی و ملی است که قابلیت مدیریت دقیق و هدفمند رصدخانه ها، تبادل داده های رصدی و پردازش سریع این داده ها در زمان رصد رویدادهای نجومی و پایش فضایی را فراهم می کند.

همچنین در مجاورت مرکز کنترل رصدخانه ها، تسهیلات رفاهی و فضای استراحت برای منجمان در دسترس است. علاوه بر دو رصدخانه موجود در پایگان فضایی ماهدشت، امکان کنترل تجهیزات رصدی قابل حمل و رصدخانه های خارج از پایگاه فضایی ماهدشت در مرکز کنترل وجود دارد.

نحوه بازدید از رصدخانه

رصدخانه خیام هر هفته از ساعت 9 تا 11 صبح پذیرای بازدیدهای عمومی اعم از دانش آموزان و معلمان مدارس، دانشجویان و عموم علاقه مندان است. از جمله برنامه های ارائه شده در یک بازدید می توان به ارائه توضیحاتی در زمینه معرفی نرم افزارهای نجومی، نمایش فیلم و عکس نجومی، آشنایی با مفاهیم پایه نجوم و بازدید از رصدخانه به همراه ارائه توضیحاتی از تلسکوپ اصلی مستقر در رصدخانه، رصد خورشید و دیگر اجرام قابل مشاهده در روز با استفاده از تلسکوپ اصلی رصدخانه اشاره کرد. علاقه مندان می توانند درخواست بازدید خود را از طریق بخش میز خدمت ارسال کنند.

نحوه رزرو رصدخانه

ارائه خدمات رصدی به پژوهشگران و جامعه دانشگاهی در چارچوب فعالیت های نجوم سازمان فضایی ایران صورت می پذیرد. رصدخانه مرکز ماهدشت اقدام به ارائه داده های رصدی به کاربران به دو صورت حضوری و غیرحضوری می کند. در رصد حضوری داده های رصدی در حضور پژوهشگر و با نظارت کارشناس رصدخانه اخذ می شود. در رصد غیرحضوری، داده های رصدی مورد نیاز پژوهشگران، بدون نیاز به حضور مستقیم آنها توسط کارشناس رصدخانه اخذ می شود.

انتهای پیام/